झुकिनी ही सहज पिकवता येणारी विदेशी भाजी आहे. विदेशी भाजीपाला शेती सुरू करू इच्छिणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी झुकिनी शेती हा एक उत्तम पर्याय आहे.
आपण स्वयंपाक आणि कच्ची खाण्याच्या उद्देशाने झुकिनी वापरू शकता. ही फळभाजी आहे आणि सामान्यतः चवदार पदार्थांमध्ये वापरले जाते. त्याला समर स्क्वॅश असेही म्हणतात.
ही भाजी पिवळा, हिरवा किंवा हलका हिरवा अशा तीन रंगात उपलब्ध आहे. झुकिनी भाजीचा आकार काकडीसारखा असतो आणि ही भाजी वापरण्याची सर्वोत्तम वेळ म्हणजे ती अपरिपक्व असते आणि बिया येण्यापूर्वी 6 ते 8 इंच लांब असते.
झुकिनी हे फळ आहे आणि उन्हाळ्यातील स्क्वॅशचे विविध प्रकार आहे. ते अपरिपक्व असताना याची काढणी केली जाते.
झुकिनी मध्ये जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि वनस्पती संयुगे समृद्ध आहे. याचे अनेक फायदे आहेत जसे पचन सुधारते, हृदयरोगाचा धोका कमी करते, हे हृदयाचे आरोग्य सुधारू शकते. झुकिनी फळामध्ये फायबरचे प्रमाण जास्त असते. आणि त्यामुळे मधुमेहाचा धोका कमी होण्यासही मदत होते. काही लोक कच्च्या झुकिनी चाही आनंद घेतात, जे सॅलडमध्ये उत्तम काम करते. झुकिनी मधुमेहासाठी उपचार प्रभावी आहे.
झुकिनी व्हिटॅमिन सी, बी 6 आणि व्हिटॅमिन ए चे स्त्रोत देखील आहे. खनिजांमध्ये मॅंगनीज, पोटॅशियम आणि थोड्या प्रमाणात मॅग्नेशियम आणि फॉस्फरस देखील समाविष्ट आहेत. झुकिनी भाजी ही उन्हाळी हंगामातील सर्वोत्तम फळभाजी आहे.
झुकिनी किंचित कडू, सौम्य चव असते आणि थोडीशी गोड असते.
झुकिनी शेतीसाठी हवामान आवश्यकता (Climatic Requirements For Zucchini Farming)
झुकिनी हे उन्हाळी पीक आहे जे थेट सूर्यप्रकाशात घेतले जाते. याचासाठी आदर्श तापमान 18°C ते 24°C आहे.
झुकिनीला उबदार हवामान मानवते. दंव-मुक्त हवामानात झुकिनीला परिपक्व फळे येतात आणि किमान 50 दिवस उबदार हवामानाची आवश्यकता असते.
जेव्हा वाढणारी जागा कमीतकमी 6 तास थेट सूर्यप्रकाश प्रदान करते तेव्हा झुकिनीची रोपे निरोगी राहतात. झुकिनीच्या बिया 28 ते 32 डिग्री सेल्सिअस तापमानात उगवतात, 22 ते 29 डिग्री सेल्सिअस तापमान झुकिनी रोपवाटिकांसाठी योग्य आहे.
झुकिनीच्या लागवडीसाठी मातीची आवश्यकता (Soil Requirement For Zucchini Cultivation)
चिकणमाती, चांगला निचरा होणारी माती झुकिनीच्या वाढवण्यासाठी सर्वोत्तम आहे.
उच्च सेंद्रिय पदार्थ आणि 6.5 pH असलेल्या माती झुकिनी पिकासाठी सर्वोत्तम आहेत.
झुकिनी पिकासाठी फक्त सेंद्रिय खतांचा वापर करावा आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, तुमची माती आरोग्य किंवा संतुलित आहे का हे तपासण्यासाठी दर काही वर्षांनी चाचणी करावी.
झुकिनीच्या पिकला खाद्य जादा लागते, म्हणून मातीमध्ये अधिक सेंद्रीय घटक असणे आवश्यक आहे. लवकर बियाणे पेरणी हलक्या जमिनीवर केली जाऊ शकते, आणि जड माती हंगामात उशिरा तयार होणारी लागवड करण्यासाठी अनुकूल असते.
झुकिनी शेतीसाठी नर्सरी बनवणे (Nursery Making For Zucchini Farming)
प्लॅस्टिक प्रो ट्रेमध्ये झुकिनी (zucchini) रोपे तयार करतात तसेच ग्रीनहाऊसमध्ये देखील वाढवता येतात .
जानेवारीच्या मध्यापासून ते फेब्रुवारीच्या मध्यापर्यंत, जेव्हा देशाच्या उत्तरेकडील भागात रात्रीचे तापमान खूपच कमी असते, तेव्हा 28-32 दिवसांची आणि चौथ्या पानांच्या टप्प्यावर असलेली रोपे कव्हरखाली किंवा कमी प्लास्टिकच्या बोगद्यांमध्ये किंवा खुल्या शेतात लावली जातात.
पूर्ण-हंगामी उत्पादनासाठी, ते डिसेंबरच्या सुरुवातीस लावले जाऊ शकते. हे पीक फेब्रुवारीच्या पहिल्या आठवड्यात काढले जाऊ शकते आणि बाजारात खूप जास्त किंमतीला विकले जाऊ शकते.
झुकिनी वाण (Zucchini Varieties)
जगात झुकिनीचे पिकाचे अनेक वाण
झुकिनीचे सर्वोत्तम प्रकार खाली दिलेला आहे.
| Black beauty | ही एक लवकर वाढणारी जात असून तिचे उत्पादन जास्त आहे. |
| Green Machine | ही जात ४५ दिवसांत पक्व होण्यास वेळ लागतो |
| Costata romanesco | त्याची चव possum असते आणि nutty-flavored Italian zucchini. ते ५२ दिवसांत काढणीस तयार होईल. |
| Ambassador | ही एक लवकर वाढणारी विविधता आणि गडद हिरवी आहे. ते 50 दिवसात काढणीस तयार होईल. |
| Gold rush | दंडगोलाकार फळ 45 दिवसांत काढणीसाठी तयार होते. |
| French white | ही जात लहान बागांसाठी असून ५० दिवसांत कापणीसाठी तयार होते. |
| Eightball | हे गडद हिरव्या ग्लोब फळ आणि चवीनुसार लोणी आहे आणि 40 दिवसांत कापणीसाठी तयार आहे. |
| Seneca | ते ४२ दिवसांत कापणीसाठी तयार होईल. |
| spacemiser | ही एक उच्च उत्पादन देणारी विविधता आहे. हिरवी फळे बेबी स्क्वॅश म्हणून काढली जाऊ शकतात आणि 45 दिवसात काढणीसाठी तयार होतात. |
| Dunja | ते मध्यम आकाराचे आणि गडद हिरवे असून ४७ दिवसांत काढणीस तयार होते. |
| Spineless beauty | परिपक्व होण्यासाठी 46 दिवस लागतात. |
| Spineless perfection | परिपक्व होण्यासाठी 45 दिवस. |
झुकिनी लागवड (Zucchini Plantation)
झुकिनी बियाणे दर आणि रोपातील अंतर (Seed Rate And Plant Spacing)
झुकिनी साठी बियाणे दर 1-1.25 किलो / एकर आहे; उन्हाळी झुकिनी शेतीसाठी बियाणे दर 2 किलो प्रति एकर आहे.
पेरणीची वेळ (Sowing Time)
फेब्रुवारीच्या शेवटच्या आठवड्यात किंवा मार्चच्या पहिल्या आठवड्यात जेव्हा रात्रीचे तापमान 18 ते 20 अंश सेल्सिअसच्या आसपास येते तेव्हा बी पेरले जाते. डिसेंबर ते फेब्रुवारी या कालावधीत 3.5 सेमी सेल आकाराच्या प्लग ट्रेमध्ये संरक्षित संरचनेत रोपवाटिका वाढवता येते.
वनस्पती अंतर (Plant Spacing)
झुकिनीची रोपे 1 मीटरच्या अंतरावर आणि एका ओळीत झाडांमध्ये 500 ते 900 मिमी पर्यंत वाढतात. यामुळे प्रति हेक्टर 7500-11000 रोपे मिळतात.
दुसरी पद्धत म्हणजे रोपांच्या दुहेरी ओळी 750 मिमी अंतरावर पेरणे आणि ओळींच्या जोड्यांमध्ये सुमारे 1.4 मीटरचा मार्ग आहे. आणि सरळ जमिनीत 1 इंच खोल आणि 2 -3 इंच विभाजित बियाणे पेरणी करा.
खत व्यवस्थापन (Fertilizer Management)
खत आणि खतांच्या या सर्वात महत्त्वाच्या भूमिका आहेत. ते मातीला योग्य पोषक तत्त्वे देतात, ज्यामुळे निरोगी झाडे वाढण्यास मदत होते.
जर तुम्ही झुकिनी सेंद्रिय पद्धतीने वाढू इच्छित असल्यास, लागवड करण्यापूर्वी कंपोस्ट किंवा चांगले कुजलेले खत जमिनीत मिसळावे तुम्ही सेंद्रिय खते देखील वापरू शकता. झुकिनी पिकाला जादा खाद्य लागते.
त्यामुळे त्यांना त्या वाढीसाठी अधिक पोषक तत्वांची गरज असते. शेत तयार करताना 1.5 ते 2 क्विंटल शेणखत द्या आणि NPK डोस 25 किलो प्रति एकर द्या.
वाढीच्या नंतरच्या टप्प्यात, NPK सिंचन पद्धतीद्वारे 20 किलो 4 डोसमध्ये द्यावे.
सिंचन व्यवस्थापन (Irrigation Management)
अधिक उत्पादनासाठी झुकिनीला पिकाचे सिंचन व्यवस्थापन चागले असावे लागते झुकिनी पिकला नियमित आर्द्रता ठेवावी.
साधारणपणे, जेव्हा वातावरणाची परिस्थिती थंड असते तेव्हा आठवड्यातून एकदा पाणी द्या आणि गरम, कोरड्या हवामानात आठवड्यातून दोन किंवा तीन वेळा वाढवा.
हे देखील लक्षात ठेवा की झुकिनी वनस्पतींना जास्त पाणी देऊ नका. अन्यथा, पिवळ्या पानांसह झाडे खूप हळू वाढतात आणि वेलीवर कुजतात. जास्त पाणी जमिनीतून पोषक तत्वे धुवून टाकते किवा पिकाशेजारी पाणी साचू शकते.
वनस्पतींना विविध अवस्थेमध्ये जसे की वनस्पति, फुल आणि फळे या अवस्थेत पाण्याची गरज असते.
त्यामुळे जमिनीतील ओलावा टिकून राहावा. बियाणे पेरल्यानंतर किंवा लागवड केल्यानंतर लगेच पहिले पाणी द्यावे.
पाणी पुरवठा सुस्थितीत ठेवायचा असेल तर पाणी व्यवस्थापनासाठी ठिबक सिंचन सर्वोत्तम आहे. ठिबक सिंचनामध्ये योग्य प्रमाणात पाणी दिले जाते.
आंतर मशागत पद्धत (Intercultural Operations)
झुकिनी पिकातील वारंवार तण काढणे आवश्यक आहे.
तण नियंत्रणात ठेवण्यासाठी आणि या पिकापासून आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर उत्पादन देण्यासाठी तण काढणे आवश्यक आहे; पहिली पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांदरम्यान तण व्यवस्थापन करावे.
कीड आणि रोग व्यवस्थापन (Pest And Disease Management)
झुकिनी पिका मधील प्रमुख कीटक (Pests)
थ्रिप्स (Thrips)
खुंटलेली पाने, टर्मिनल कोंब आणि विकृत विकृत फळे मोठ्या प्रमाणात प्रादुर्भाव झालेल्या वनस्पतींची चिन्हे आहेत.
थ्रीप्सच्या आहाराच्या नुकसानीमुळे रोपांच्या पानांवर सिल्व्हरिंग आणि फ्लेकिंग दिसून येते.
नियंत्रण:
- कडुलिंबाचा पेंड वापरा.
- इथिओन ५० ईसी @ १ मिली आणि डायमेथोएट ३० ईसी @ २ मिली पर्यायी फवारणी करा.
फळ माशी (Fruit Fly)
जखमी फळाला प्रौढ माशी टोचते, जी नंतर एपिडर्मिसच्या खाली अंडी घालते. जेव्हा अंड्यातून बाहेर पडणारे मॅगॉट्स खायला घालण्यासाठी फळांच्या लगद्यामध्ये खोलवर जातात तेव्हा फळांना पूर्णपणे नुकसान होते. ज्या फळांवर हल्ला झाला आहे ते कुजून जमिनीवर पडते.
नियंत्रण:
- कोश नष्ट करण्यासाठी, उष्ण महिन्यांत शेताची खोल नांगरणी करा.
- रोगट फळे काढून टाकून नष्ट करा.
- उगवणानंतर लगेचच @ 250 kg/हेक्टर नीम केक चा वापर करावा, त्यानंतर पिक फुलोरयातअसताना वापर करावा आणि नंतर 10 दिवसांनी, निंबोळी अर्क 1% किंवा pnse 4% फवारणी करा.
लाल स्पायडर माइट (Red Spider Mite)
पानांच्या खालच्या बाजूला, माइट्स नावाचे छोटे कीटक असतात जे नाजूक जाळ्यांमध्ये लपून असतात. कोळी नाजूक भागातून पेशीचा रस शोषतात त्यामुळे पानांच्या वरच्या पृष्ठभागावर पिवळसर डाग येतात. याचा परिणाम असा होतो की पान सुकते आणि फिकट पडते.
नियंत्रण:
निंबोळी तेलची फवारणी करा.
वैकल्पिकरित्या डायमेथोएट ३० ईसी @ २ मिली, इथिओन ५० ईसी @ १ मिली फवारणी करावी.
लाल भोपळा बीटल (Red Pumpkin Beetle)
झाडांच्या स्टेम आणि भूगर्भीय मुळांवर हा प्रादुर्भाव करतो, परिणामी झाडे कोमेजतात आणि मरतात.
फळाला लहान छिद्रे पाडून ते फळाला हानी पोहोचवू शकतात.
नियंत्रण:
- लोकसंख्या कमी असल्यास मॅन्युअली कीड गोळा करून नष्ट करणे.
झुकिनी पिका मधील प्रमुख रोग (Disease)
केवडा (Downy Mildew)
प्राथमिक लक्षण म्हणजे पानांच्या वरच्या पृष्ठभागावर पिवळे ठिपके आणि पृष्ठभागावर राखाडी रंगाची वाढ होणे.
पाने पिवळी पडल्याने ठिपके मोठे होतात आणि शेवटी मरतात. ओलाव्याच्या काळात पानांच्या खालच्या पृष्ठभागावर हलके राखाडी ते जांभळे बुरशी विकसित होते.
नियंत्रण:
- पिक काढणी नंतर स्वच्छता ठेवावी
- लागवड करताना, पूर सिंचनापासून दूर करावी.
पावडर बुरशी (Powdery Mildew)
देठ, पेटीओल्स आणि पानांवर पांढरे किंवा राखाडी रंगाचे ठिपके किंवा ठिपके असतात. सुकलेली पाने नंतर मारतात, गंभीर परिस्थितीत, झाडे क्लोरोटिक होतात आणि खुंटतात.
फळांचा आकार कमी होतो. उच्च तापमान आणि कोरडे हवामान रोगाच्या प्रसारास प्रोत्साहन देते.
नियंत्रण:
- पिक काढणी नंतर स्वच्छता ठेवावी
- तण वाढू देऊ नये
- लागवड करताना, पूर सिंचनापासून दूर करावी.
अँथ्रॅकनोज (Anthracnose)
पानांवर गोलाकार लाल-तपकिरी ठिपके तयार होऊ लागतात. हे ठिपके एकत्र आल्याने पाने कुजतात. आणि पेटीओल्सवर लांबलचक तपकिरी पट्टे असतात.
या स्थितीमुळे प्रभावित झालेल्या फळांमध्ये तपकिरी निस्तेतेज दिसते.
नियंत्रण:
- पीक रोटेशन करावे
- कापणीनंतर लगेच शेतात नांगरणी करावी.
- थिराम, किवा डायथेन M42 असेही म्हणतात, ते बियाण्यास (2g/kg) लावावे.
- तण वाढू देऊ नये
व्हेजिटेबल मॅरो मोज़ेक व्हायरस, काकडी मोज़ेक व्हायरस, पपई रिंग स्पॉट व्हायरस-W किंवा टरबूज मोज़ेक व्हायरस, (Vegetable Marrow Mosaic Virus, Cucumber Mosaic Virus, Papaya Ring Spot Virus-W Or Watermelon Mosaic Virus)
नियंत्रण :
- पिकावर पॅराफिन, एरंडेल किंवा भुईमूग यांसारख्या 1-2% तेलांची फवारणी करा.
- बियाण्याची प्रक्रिया करावी
काढणी (Harvesting)
झुकिनी काढणी (When You Harvest Your Zucchini )
- जेव्हा झुकिनी 4 ते 6 इंच लांबीपर्यंत पोहोचते, तेव्हा तो काढणीसाठी योग्य टप्पा असतो.
- झुकिनी ही वार्षिक वनस्पती आहे, ती फक्त 90 ते 150 दिवस जगते हे त्याचे, स्थान, वाढणारी परिस्थिती आणि वाणांवर अवलंबून असते.
- 40 ते 50 दिवसात पेरणी केल्यानंतर, बहुतेक झुकिनी वाण प्रथम पिकिंगसाठी तयार असतात. ते फुलांच्या नंतर त्वरीत विकसित होते, म्हणून आपण झुकिनी कडक होण्यापूर्वी त्याची कापणी करू शकता.
- इच्छित फळाचा आकार राखण्यासाठी तुम्ही दर दुसऱ्या दिवशी झुकिनी घेऊ शकता कारण फळ त्याच्या जलद वाढीमुळे खूप मोठे होते.
- नियमित कापणी केल्याने झाडाला फळांचे उत्पादन सुरू ठेवण्यास प्रोत्साहन मिळते, त्यामुळे तुम्ही एका वाढत्या हंगामात अनेक वेळा झुकिनी काढू शकता.
झुकिनी कशी काढायची (How To Harvest Zucchini)
झुकिनी काढण्यासाठी, धारदार चाकू किंवा कात्री वापरून स्टेम फळापासून एक किंवा दोन इंच कापून घेतले जाते.
झुकिनी पिकाचे प्रति एकर उत्पादन (Yield Per Acre Of Zucchini Plants)
- एक झुकिनी वनस्पती एका हंगामात 40 फळे देऊ शकते.
- सरासरी परिणाम अंदाजे 8000kg/एकर आहे.
- साधारणपणे, वाढत्या हंगामात प्रत्येक वनस्पतीमध्ये 5 ते 25 पौंड उत्पादन देते.
- एका झुकिनी वनस्पतीमध्ये 3 ते 10 पौंड उत्पादन असू शकते. तुम्ही वनस्पतीची काळजी कशी घेता यावर अवलंबून आहे.
निष्कर्ष (Conclusion)
झुकिनी हा उन्हाळ्यातील स्क्वॅशचा एक प्रकार आहे, याचा अर्थ फळाची त्वचा मऊ, खाण्यायोग्य असते. उन्हाळी स्क्वॅश झपाट्याने वाढत आहे आणि 35 दिवसांत काढता येते.
तसेच प्रति चौरस मीटर उत्पादित फळांची संख्या. पिकाची लागवड त्याच्या कोमल फळांसाठी केली जाते, जी शिजवलेल्या भाज्या म्हणून वापरण्यासाठी विविध आकार, रंग आणि आकारात उपलब्ध असतात.
बाजारपेठेपर्यंत पोहोचण्यासाठी ही सर्वात सुरुवातीची काकडी आहे आणि त्याची लागवड बाजारपेठेजवळील भागात मर्यादित आहे.