मल्चिंग तंत्रज्ञानचा शेतीत वापर ( Mulching Guide)

मल्चिंग (आच्छादन) तंत्रज्ञान म्हणजे ही माती झाकण्याची आणि झाडांच्या वाढीसाठी, विकासासाठी अधिक अनुकूल परिस्थिती निर्माण करण्याची प्रक्रिया.

आच्छादनामुळे झाडाभोवती संरक्षणात्मक आवरण तयार होते . आच्छादन (मल्चिंग) लावण्याची प्रथा हे एक प्राचीन आणि प्रभावी तंत्र आहे.

हे वनस्पतींच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे जेव्हा ते वनस्पतीच्या मुळांच्या आसपास सूक्ष्म हवामान तयार करते

मल्चिंगचे फायदे (Advantages Of Mulching)

मल्चिंगमुळे तापमान, तण व अतिआर्द्रता नियंत्रित राहिल्यामुळे पीकवाढीला फायदा होतो. शेतीमध्ये याचे इतर अनेक फायदे आहेत. हे खालीलप्रमाणे आहेत 

1. पाण्याचे रूपांतरण –
   हे मातीतील पाण्याचे थेट बाष्पीभवन रोखते; त्यामुळे पिकांना कमी पाणी लागते.
2. तण नियंत्रण –
   अनेक शेतकरी आच्छादन तंत्र वापरण्यामागे हा सर्वात महत्त्वाचा हेतू आहे. हे तणांची वाढ रोखण्यास मदत करते.
3. जमिनीतील ओलावा –
   जमिनीतील पाण्याचे बाष्पीभवन होण्यापासून रोखण्यास आणि जमिनीतील आर्द्रता दीर्घकाळ टिकवून ठेवण्यास मदत करते आणि वनस्पतीच्या मुळ क्षेत्राची सतत आर्द्रता पातळी राखून ठेवते.
4. रूट डेव्हलपमेंट-
   हे रूट झोनजवळ मायक्रोक्लीमेट तयार करते; हे मातीच्या वरच्या पृष्ठभागावर वनस्पतीच्या पांढरया मुळांच्या विकासास मदत करते.
5. वनस्पती, फुले आणि फळांसाठी सब्सट्रेट –
   मल्चिंग फिल्म्स माती आणि फुले, फळे आणि वनस्पतींचे इतर भाग यांच्यातील थेट संपर्कास प्रतिबंधित करतात, ज्यामुळे फुलांची आणि फळांची गुणवत्ता सुधारण्यास मदत होते.
6. कीटक नियंत्रण –
   मल्चिंग फिल्म प्रकाश परावर्तित करते, त्यामुळे ऍफिड्स आणि थ्रीप्स सारख्या कीटक, लीफमायनर नियंत्रित करणे सोपे आहे. हे नेमाटोड विरूद्ध देखील खूप प्रभावी आहे. तर- पिवळ्या मल्चिंग फिल्म्स पांढऱ्या माशीच्या वाढीवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करतात.
7. उष्णता आणि कोल्ड इन्सुलेटर –
   मल्चिंग फिल्म हिवाळ्यात उष्णता आणि कोल्ड इन्सुलेटर म्हणून कार्य करते; पालापाचोळा माती वेगाने गोठण्यापासून रोखण्यास मदत करते, तर उन्हाळ्यात ते जमिनीचे तापमान नियंत्रित करण्यास मदत करते.
8. मातीची धूप –
   मल्चिंग माती आणि पावसाच्या थेंबामध्ये अडथळा बनते आणि मातीची धूप प्रक्रिया मंदावते.
9. खारटपणाची पातळी –
   असे आढळून आले आहे की जेथे मल्च-फिल्म वापरला जातो त्या ड्रीपरच्या आसपास क्षारतेची पातळी कमी आढळून आली आहे.

मल्चिंगचे प्रकार (Type Of Mulching)

साधारणपणे, मल्चिंगचे दोन मुख्य प्रकार असतात सेंद्रिय आच्छादन आणि अजैविक आच्छादन दोन्ही आच्छादनाचे स्वतःचे फायदे आहेत.

सेंद्रिय मल्चिंग (Organic Mulching)

सेंद्रिय मल्चिंग हे भाताचा पेंढा, गव्हाचा पेंढा, साल, कोरडे गवत, लाकूड चिप्स, कोरडी पाने, भूसा, गवत इत्यादी नैसर्गिक पदार्थांपासून बनलेला असतो. 

परंतु हे सेंद्रिय आच्छादन सामग्री सहजपणे विघटित होते आणि वारंवार बदलण्याची आवश्यकता असते आणि कीटक, स्लग आणि कटवर्म्स आकर्षित होतात.

पेंढा मल्चिंग (Straw Mulch)

हे सर्वात सामान्य वापरले जाणारे साहित्य आहे, सेंद्रिय आच्छादन. भाजीपाला पिके आणि फळ पिकांसाठी भात आणि गव्हाचा पेंढा ही सर्वात सामान्य मल्चिंग सामग्री आहे.

सेंद्रिय आच्छादन सामग्रीमध्ये, गवत, पाने आणि भूसा यांसारख्या इतर आच्छादनांच्या तुलनेत पेंढ्याचे आयुष्य जास्त असते.

तांदूळ आणि गव्हाचा पेंढा कुजल्यानंतर माती अधिक सुपीक बनते.

गवताचे मल्चिंग (Grass Clipping Mulch)

ही सर्वात सहज उपलब्ध सामग्रींपैकी एक आहे: हिरवे गवत किंवा कोरडे गवत, गवत आच्छादनासाठी वापरले जाते. कुजल्यानंतर गवत जमिनीला नायट्रोजन पुरवते. पावसाळ्यात, हिरवे गवत तेथेच रुजते, म्हणून माझी सूचना आच्छादनासाठी कोरडे गवत वापरावे.

सेंद्रिय मल्चिंगची मर्यादा (Limitation of Organic Mulching)

1. सेंद्रिय पालापाचोळा कधीकधी खराब निचरा झालेल्या मातीवर विपरित परिणाम करते; ते माती खूप ओलसर करते; त्यामुळे रूट झोनजवळील ऑक्सिजनची पातळी कमी होते.
2. अनेक सेंद्रिय प्रकारचे आच्छादन कीटक गोगलगाय आणि उंदरांना आश्रय देतात.
3. गवत आणि पेंढा पालापाचोळा मध्ये बिया असतात जेणेकरून ते तण बनू शकतात.

अजैविक मल्चिंग (Inorganic Mulching)

अजैविक मल्चिंगमध्ये, प्लास्टिक फिल्म्स, जिओटेक्स्टाइल्स, आणि खडे यांसारखी सामग्री अजैविक आच्छादन म्हणून वापरली जाऊ शकते.

व्यावसायिक शेतीमध्ये अजैविक आच्छादनाचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. सर्व अजैविक आच्छादनांमध्ये प्लॅस्टिक आच्छादन ही  सर्वात सामान्य सामग्री आहे. ते सहजासहजी विघटित होत नाही.

प्लॅस्टिक पेपर चे मल्चिंग (Plastic Mulch)

प्लॅस्टिक पेपर चे मल्चिंग पॉलिथिलीन सामग्रीचे बनलेले आहे; शेतीमध्ये प्लास्टिक वापरण्याला प्लॅस्टिककल्चर म्हणतात .

प्लास्टिक मल्चिंगमध्ये पीक आणि गरजेनुसार विविध प्रकारचे प्लास्टिक मल्चिंग पेपर उपलब्ध आहे.

पारदर्शक प्लास्टिक मल्चिंग पेपर (Clear Plastic Mulch)

या प्रकारच्या मल्चिंग पेपर मुळे माती गरम होते. या मल्चिंग पेपर चा वापर मुख्यतः थंड भागात वापरला जातो; जर आपल्याला पिकाचे उत्पादना थोडे लवकर घ्यायचे असेल तर पारदर्शक मल्चिंग पेपर वापर केला. पारदर्शक प्लास्टिक मल्चिंग पेपर हिवाळ्यात स्ट्रॉबेरी लागवडीसाठी उपयुक्त आहे.

काळे  प्लास्टिक मल्चिंग पेपर (Black Mulch)

काळे प्लास्टिक मल्चिंग पेपर नावाप्रमाणे, याच्या दोन्ही बाजू काळ्या रंगाच्या आहेत. हे आच्छादन कोणताही प्रकाश हस्तांतरित करत नाही. हे ओलावा टिकवून ठेवण्यास, तण नियंत्रित करण्यास मदत करते.

पिवळा- तपकिरी प्लास्टिक मल्चिंग पेपर (Yellow- Brown Mulch)

या प्रकारात तपकिरी बाजू जमिनीला स्पर्श करते आणि पिवळी बाजू वरच्या दिशेने असते. ज्या भागात पांढऱ्या माशीचा प्रादुर्भाव जास्त आहे त्या भागात याचा वापर केला जातो. पिवळा रंग पांढऱ्या माशीला आकर्षित करतो म्हणून जेव्हा पांढऱ्या माशी सूर्याच्या उष्णतेमुळे मल्चिंग पेपर च्या संपर्कात येतात तेव्हा त्यांचा मृत्यू होतो.

चांदी- काळा प्लास्टिक मल्चिंग पेपर (Silver- Black Mulch)

चांदी- काळा, अतिशय लोकप्रिय, शेतकऱ्यामध्ये सर्वात लोकप्रिय. हे आच्छादन जवळजवळ प्रत्येक पिकासाठी योग्य आहे. हे आच्छादन 27% प्रकाश  फळांवर व वनस्पतीं वर परावर्तित करते; त्यामुळे रंग विकास सुधारते. असे आढळून आले आहे की याचा केल्यावर डाळिंब आणि स्ट्रॉबेरी फळे अधिक उठावदार रंगाची उत्पादित होतात.

पांढरा – काळा प्लास्टिक मल्चिंग पेपर (White – Black Mulch)

हे माझे आवडते प्लास्टिक मल्चिंग पेपर आहे कारण, प्रयोगानंतर, आम्हाला आढळले की पांढरा – काळा प्लास्टिक मल्चिंग पेपर वापराने काळ्या आणि चांदीच्या आच्छादनापेक्षा अधिक निरोगी पिकाची वाढ आढळून आली.

पांढरा – काळा प्लास्टिक मल्चिंग पेपर मुळे  ६०% पेक्षा जास्त  फोटोअॅक्टिव्ह किरणोत्सर्ग वनस्पतीमध्ये परावर्तित करतात. त्यामुळे झाडाची चांगली वाढ होते, तसेच कीटकांचा व रोगाचा प्रादुर्भाव कमी प्रमाणात होतो.

त्यामुळे तुम्हाला जास्त उत्पादन मिळते. उन्हाळ्यात या मल्चिंग पेपर चा वापार जास्त केला जातो.

आपल्या शेतीसाठी मल्चिंग पेपर कसे निवडावे (How To Select Good Mulching)

योग्य प्रकारचे मल्चिंग पेपर निवडणे हा शेतकऱ्यासाठी महत्त्वाचा निर्णय आहे. मल्चिंग पेपरचा जास्तीत जास्त फायदा मिळवण्यासाठी योग्य मल्चिंग पेपर निवडणे आवश्यक आहे.

मल्चिंग पेपर ची जाडी (Thickness)

भाजीपाला पिकांसाठी,मल्चिंग पेपरची जाडी 15 मायक्रॉन ते 30 मायक्रॉनपर्यंत असते, तर फळ पिकांसाठी, मल्चिंग पेपर जाडी 100 मायक्रॉन ते 150 मायक्रॉनपर्यंत असते.

मल्चिंग पेपर जाडी पीक प्रकारावर अवलंबून, जर तुम्ही याचा एका वर्षापेक्षा जास्त वापरत असाल तर भाजी पिकासाठी 30 मायक्रॉन जाडीचे मल्चिंग पेपर वापरावे ; थोड्या कालावधीसाठी याचा वापर करणार असाल तर, 25 मायक्रॉन जाडीचे मल्चिंग पेपर वापरावे.

फळबागा पिकासाठी जेथे जास्त टिकाऊपणा आवश्यक आहे, जर मातीमध्ये जास्त दगड असेल तर 150-मायक्रॉन मल्चिंग पेपर निवडा; अन्यथा, 100-मायक्रॉन मल्चिंग पेपर निवडा.

चाचणी मल्चिंग पेपर  (Test Mulching Film )

मल्चिंग फिल्म हे  सूर्यप्रकाशारोधी आहे का हे  तपासण्यासाठी एक लहान प्लास्टिक मल्चिंग पेपर घ्या; जर तो प्रकाश आरपार होत असेल तर, तो कधीही वापरू नका.

योग्य स्त्रोतांकडून दर्जेदार साहित्य खरेदी करा. (Buy quality materials from the right sources)

चांगल्या मल्चिंग पेपरमध्ये दीर्घ टिकाऊपणा, एअरप्रूफ आणि थर्मल प्रूफ (ते कोणताही प्रकाश किंवा फार कमी प्रकाश देत नाहीत) वैशिष्ट्यपूर्ण असतात. भारतात, फक्त काही मल्चिंग उत्पादक कंपन्या या पॅरामीटरचे पालन करतात, म्हणून दर्जेदार  स्त्रोताकडून मल्चिंग फिल्म खरेदी करा.

प्लॅस्टिक मल्चिंग फिल्म वापरल्यानंतर जास्त उत्पादन देणार्‍या पिकांची यादी (List Of Crop Showing High Yield After Using Plastic Mulch)

मल्चिंग पेपर कसे स्थापित करावे (How To Install Mulching)

भाजीपाला पिकासाठी  बेड तयार करत आसताना मल्चिंग पेपर चा वापर करावा, परंतु ते फळबागातील पिकांमध्ये लागवडीनंतरच मल्चिंग पेपरचा वापर करावा

• मल्चिंग पेपर बसवण्यापूर्वी शेतातील ओळींवर चिन्हांकित करा.
• प्राथमिक बेड तयार करा.
• शेणखत आणि 100 kg DAP आणि 10:26:26+ MgSO4 @ 50kg प्रति एकर बेसल डोस द्या. रोटाव्हेटरच्या साहाय्याने शेणखत जमिनीत चांगले मिसळावे.
• सिमला मिरची, फ्लॉवर , कोबी या दोन ओळींच्या पिकांसाठी ७५-९० सें.मी. आणि टोमॅटो , मिरची, काकडी या पिकांसाठी ४५-६० सें.मी. वरच्या रुंदीचे शेवटचे बेड तयार करा .

• स्थापनेपूर्वी,  बेड सपाट असल्याची खात्री करा आणि पूर्वीचे मोठे दगड, फांद्या, स्टेम इत्यादी वनस्पतींचे साहित्य काढून टाका, ज्यामुळे मल्चिंग पेपर खराब होऊ शकतो.
• बेडवर ठिबक लॅटरल ठेवा आणि ते काम करत आहेत की नाही ते तपासा.
• मल्चिंग पेपर बेडवर हाताने किंवा यांत्रिक पद्धतीने समान रीतीने ताणून स्थापित करा जेणेकरून मल्चिंग पेपर बेडवर व्यवस्थित बसेल.

• मल्च फिल्मचे कोपरे (दोन्ही आच्छादनाच्या टोकापासून 20 सें.मी. पर्यंत) बेडच्या लांबीच्या बाजूने मातीमध्ये झाकून ठेवा  (टीप – आच्छादनाची गडद बाजू नेहमी मातीच्या दिशेने असते)
• गरम पाईप किंवा स्टेनलेस स्टील ग्लासच्या मदतीने छिद्र करा.

निष्कर्ष (Conclusion)

पीक उत्पादन आणि उत्पादकता वाढविण्यासाठी मल्चिंग पेपर वापरा.
केवळ दर्जेदार मल्चिंग पेपर पिकाच्या गरजेनुसार वापरा. तुमच्या काही शंका, सूचना असतील तर कृपया कमेंट करा.